Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Η ακτινοθεραπεία προκαλεί παρενέργειες, οι οποίες διαχωρίζονται σε άμεσες παρενέργειες και εμφανίζονται είτε κατά τη διάρκεια της θεραπείας, είτε και λίγο καιρό μετά τη λήξη της και σε απώτερες παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και χρόνια μετά τη λήξη της θεραπείας.
Η ακτινοθεραπεία καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα στην περιοχή του σώματος που στοχεύει. Ωστόσο, η θεραπεία επηρεάζει, εκτός από τα καρκινικά, και ορισμένα από τα φυσιολογικά κύτταρα που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Ο τραυματισμός των ταχέα πολλαπλασιαζόμενων φυσιολογικών κυττάρων οδηγεί σε παρενέργειες που συχνά είναι προσωρινές και αντιμετωπίζονται από τον θεράποντα γιατρό.
Γιατί προκαλεί παρενέργειες η ακτινοθεραπεία
Σχετικά με τις παρενέργειες
Τις περισσότερες φορές, οι παρενέργειες εμφανίζονται δύο με τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη της ακτινοθεραπείας και διαρκούν συνήθως, ορισμένες εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας.
Η επίδραση της ακτινοβολίας δεν είναι ίδια σε κάθε ασθενή. Επομένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί κάθε αντίδραση. Υπάρχουν ασθενείς με ήπιες παρενέργειες και άλλοι με σοβαρότερες, ενώ υποβάλλονται στην ίδια θεραπεία .
Πέρα από την ατομική «ακτινοευαισθησία» του ασθενούς, σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση των παρενεργειών διαδραματίζει η χορήγηση ταυτόχρονης χημειοθεραπείας και η συν-νοσηρότητα, η ύπαρξη δηλαδή και άλλου υποκείμενου νοσήματος, όπως για παράδειγμα, σακχαρώδης διαβήτης. Η προσθήκη χημειοθεραπείας στην ακτινοθεραπεία αλλάζει το προφίλ των παρενεργειών, καθώς αυτές μπορούν να εμφανιστούν νωρίτερα και να είναι βαρύτερες.
Τέλος, όσο πιο προηγμένη η τεχνική της ακτινοθεραπείας στην οποία θα υποβληθεί ο ασθενής, τόσο μεγαλύτερη προστασία παρέχεται στους φυσιολογικούς ιστούς, με αποτέλεσμα τη μειωμένη εμφάνιση παρενεργειών.
• Κόπωση και Αδυναμία
• Δερματικές αντιδράσεις –Τριχόπτωση
• Διαταραχές Θρέψης
• Αιματολογικές διαταραχές
• Σεξουαλικά Θέματα
• Συναισθηματικές Διαταραχές
Οι κυριότερες αντιδράσεις - παρενέργειες
Η κόπωση, κυρίως σε προχωρημένη νόσο, απαιτεί ξεκούραση μέσα στην ημέρα. Διαλλείματα μέσα στην ημέρα όπου κάθεστε ή μένετε ξαπλωμένοι, ακόμη και ένας ολιγόλεπτος ύπνος, μπορεί να βοηθήσει να ανακτήσετε τις δυνάμεις σας και να συνεχίσετε μέσα στην ημέρα τις δραστηριότητές σας με μεγαλύτερη ενέργεια.
Να θυμάστε ότι δεν πρέπει να κάνετε τα πάντα, μόνο τα πράγματα που είναι σημαντικά για εσάς σε αυτή τη δεδομένη στιγμή. Όλα τα άλλα μπορούν να περιμένουν.
Η άσκηση μπορεί να είναι το τελευταίο πράγμα με το οποίο να θέλετε να ασχοληθείτε. Μπορεί να νιώθετε τόσο κουρασμένοι που οποιαδήποτε άσκηση να φαίνεται απίθανη. Αλλά μερικές φορές, όσο λιγότερο κάνετε, τόσο λιγότερα αισθάνεστε ότι είστε ικανοί να κάνετε. Η ελαφρά έως μέτρια άσκηση κάθε μέρα βοηθά τα άτομα με καρκίνο να αισθάνονται καλύτερα και να έχουν περισσότερη ενέργεια. Υπάρχουν πλέον πολλές έρευνες που τεκμηριώνουν το όφελος της άσκησης στη μείωση της κόπωσης της σχετιζόμενης με τον καρκίνο. Προτιμήστε οποιαδήποτε άσκηση σας αρέσει, έστω και ήπιο βάδισμα. Σε κάθε περίπτωση, συζητήστε με τον γιατρό σας για τις ασκήσεις που σας επιτρέπονται σε αυτό το στάδιο της θεραπείας.
Η λήψη τροφής για τη διατήρηση των επιπέδων της ενέργειας σας μπορεί να είναι δύσκολη, αν οι παρενέργειες από τη θεραπεία σας είναι έντονες (ναυτία, διάρροια). Αλλά είναι σημαντικό να προσπαθείτε να τρώτε ό, τι μπορείτε, καθώς η διατροφή σας παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της κόπωσης. Η απώλεια μυϊκού ιστού επηρεάζει τόσο τα επίπεδα ενέργειας όσο και τη νόσο. Επιλέγετε τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνη και θερμίδες.
Εάν νιώθετε καλά για να εργαστείτε, μη διακόπτετε την εργασία σας, μειώστε όμως το φόρτο και το ωράριο εργασίας.
Ζητήστε από το οικείο περιβάλλον σας να σας βοηθήσει στις καθημερινές δουλειές και σε οτιδήποτε άλλο σας κουράζει σωματικά.
Προγραμματίστε τις υποχρεώσεις σας και αφήστε αυτές που σας επιβαρύνουν σωματικά και ψυχικά για να τις κάνουν άλλοι για εσάς ή για να τις κάνετε αργότερα.
Κάνετε πράγματα που σας ευχαριστούν. Αποσπά τη σκέψη σας από τον καρκίνο και σας βοηθά να νιώθετε καλύτερα.
Κόπωση & Αδυναμία
Οι περισσότεροι ασθενείς που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία, δύο με τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη των συνεδρίων, βιώνουν έντονη κόπωση που συχνά την περιγράφουν ως κούραση, εξάντληση, έλλειψη ενέργειας, αδυναμία, ανικανότητα συγκέντρωσης. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να διαρκέσουν ορισμένες εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας ή να φύγουν αμέσως μετά την ολοκλήρωσή της. Ωστόσο, υπάρχουν οδηγίες οι οποίες εάν υιοθετηθούν, μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά.
Δερματικές Αντιδράσεις – Τριχόπτωση
Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας το δέρμα και τα μαλλιά στην περιοχή που δέχεται την ακτινοβολία μπορεί να εμφανίσει αλλαγές. Αυτή η εξέλιξη είναι φυσιολογική και αναμενόμενη. Δύο με τρεις εβδομάδες από την έναρξη της θεραπείας, το δέρμα στην περιοχή της ακτινοθεραπείας κοκκινίζει ελαφρά ή παίρνει την όψη ήπιου μαυρίσματος. Καθώς οι θεραπείες συνεχίζονται μπορεί το χρώμα του δέρματος να σκουρύνει ακόμη περισσότερο, ενώ γίνεται ξηρό και αφυδατωμένο. Με το πέρας της ακτινοθεραπείας, συνήθως δύο με τρεις εβδομάδες μετά, το δέρμα επουλώνεται σταδιακά.
Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας είναι πιθανό να πέσουν μερικά ή και όλα τα μαλλιά στην περιοχή που δέχεται την ακτινοβολία, τα οποία ωστόσο θα μεγαλώσουν σταδιακά μέσα σε μερικούς μήνες από την ολοκλήρωση της θεραπείας. Η ακτινοθεραπεία στο κεφάλι – εγκέφαλο, πάντα προκαλεί κάποια απώλεια μαλλιών. Τα μαλλιά σας θα πέσουν από τα σημεία εισόδου της ακτινοβολίας αλλά μπορεί να χάσετε κάποια μαλλιά από άλλη πλευρά, απ’ όπου η ακτινοβολία εξέρχεται.
Μετά την ακτινοθεραπεία απαιτούνται 2-4 μήνες για να μεγαλώσουν τα μαλλιά. Η επανεμφάνιση της τριχοφυΐας είναι σταδιακή, μπορεί να είναι κατά τόπους αρχικά (patchy) αλλά, για τους περισσότερους ασθενείς, τα μαλλιά συνήθως επανέρχονται εντελώς
• Μπορεί να διαπιστώσετε ότι βοηθά να κόψετε τα μαλλιά σας λίγο πριν την έναρξη της θεραπείας σας. Με πολύ κοντά μαλλιά η αλλαγή της πτώσης των μαλλιών δε θα είναι δραματική. Επίσης, θα δείτε λιγότερες τρίχες στο μαξιλάρι σας και στο ντους.
• Αν χάσετε όλα τα μαλλιά σας μπορείτε να καλύψετε το κεφάλι σας με ένα μαλακό καπέλο ή μαντίλι. Αυτό βοηθά να προστατεύετε το δέρμα σας από τον ήλιο και κρατά ζεστό το κεφάλι σας σε κρύο καιρό.
• Άλλοι άνθρωποι προτιμούν να φορούν περούκα μέχρι να επανέλθουν τα μαλλιά τους. Υπάρχουν περούκες συνθετικές αλλά και από φυσική τρίχα.
• Η τριχόπτωση ή η αραίωση των μαλλιών μπορεί να είναι πολύ αγχωτική, κάτι απολύτως κατανοητό, επειδή η εμφάνισή μας είναι στενά συνδεδεμένη με τα συναισθήματα μας. Είναι φυσικό να ανησυχείτε για την εικόνα σας. Το σημαντικότερο που πρέπει να θυμάστε είναι ότι οι άνθρωποι που είναι ουσιαστικά κοντά σας δε θα σας δουν διαφορετικά.
Για την αντιμετώπιση της τριχόπτωσης
• Στην περίπτωση όπου το δέρμα σας παρουσιάσει δερματική αντίδραση στην ακτινοθεραπεία θα πρέπει να το κρατήσετε ενυδατωμένο με τη χρήση κάποιας ενυδατικής-αναπλαστικής κρέμας. Ρωτήστε τον γιατρό σας τι ενδείκνυται για την περίπτωσή σας. Φοράτε φαρδιά, βαμβακερά ρούχα που δεν τρίβουν το δέρμα στην πάσχουσα περιοχή. Μη φοράτε στηθόδεσμο. Αν είναι απαραίτητο προμηθευτείτε αθλητικό σουτιέν ένα νούμερο μεγαλύτερο.
• Μη χρησιμοποιείτε καλλυντικά προϊόντα που μπορεί να ερεθίσουν το δέρμα. Να συμβουλεύεστε το γιατρό σας πάντα για τα προϊόντα που χρησιμοποιείτε.
• Μην κάνετε χρήση αποσμητικών. Εάν χρειάζεστε αποσμητική κάλυψη προτιμήστε τους αποσμητικούς κρυστάλλους ή αποσμητικά χωρίς χημικά συντηρητικά. Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
• Μη χρησιμοποιείτε αρώματα, προϊόντα για μετά το ξύρισμα και μακιγιάζ στην περιοχή που δέχεται την ακτινοβολία.
• Μην ξυρίζετε την πάσχουσα περιοχή. Αν πρέπει να το κάνετε, προτιμήστε ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές.
• Μην εφαρμόζετε τσιρότα ή άλλες κολλητικές ταινίες στην πάσχουσα περιοχή.
• Μην κολυμπάτε σε πισίνες με χλώριο εάν έχετε εμφανίσει δερματική αντίδραση. Σε περίπτωση που το κάνετε, ξεπλυθείτε αμέσως από το χλώριο.
• Αποφύγετε την ηλιοθεραπεία κατά τη διάρκεια της ακτινοβολίας και γενικά για όλη σας τη ζωή. Όταν βρίσκεστε στον ήλιο εφαρμόζετε αντηλιακό με φυσικά φίλτρα και με δείκτη προστασίας (SPF 30+).
Υγιεινή του σώματος
Διατηρήστε το δέρμα σας καθαρό:
- Κάνετε μπάνιο ή ντους καθημερινά με χλιαρό νερό (όχι καυτό) και ήπιο σαπούνι χωρίς άρωμα. Ξεπλύνετε καλά το δέρμα και σκουπίζετε το δέρμα ταμπονάροντας, χωρίς να το τρίψετε.
- Κατά το μπάνιο ή το ντους, μην τρίβετε με σφουγγάρια ή λούφες το δέρμα και μην το ερεθίζετε
- Τα σημάδια που έχουν τοποθετηθεί στο δέρμα σας από την ακτινοθεραπευτική ομάδα δε θα πρέπει να φύγουν, γι’ αυτό θα πρέπει να μην τα απομακρύνετε μέχρι να σας το επιτρέψει ο γιατρός σας. Όταν σας επιτραπεί, απομακρύνετε τα σημάδια με λάδι κι όχι με αλκοόλ ή αλκοολούχα σκευάσματα.
Μακροπρόθεσμες παρενέργειες
Για μερικούς ασθενείς η ακτινοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμες παρενέργειες. Η πιθανότητα εμφάνισης μακροπρόθεσμων παρενεργειών εξαρτάται από τον τύπο του καρκίνου, τη θέση (εγγύτητα σε κρίσιμα όργανα/ιστούς) και το είδος της εφαρμοζόμενης θεραπείας. Είναι σημαντικό να ρωτήσετε το γιατρό σας σχετικά με την πιθανότητα μακροχρόνιων παρενεργειών.
Οι περισσότερες παρενέργειες καταγράφονται όλο και σπανιότερα εξαιτίας των σύγχρονων ακτινοθεραπευτικών τεχνικών.
Ανάλογα με τη θέση του καρκίνου οι πιθανές μακροπρόθεσμες συνέπειες μπορεί να περιλαμβάνουν:
• Αλλαγή στο χρώμα του δέρματος στην περιοχή θεραπείας
• Οίδημα
• Ξηροστομία
• Αναπνευστικά προβλήματα
• Υπογονιμότητα/στείρωση
• Μειωμένη σεξουαλική διάθεση/Προβλήματα στύσης (ανικανότητα)
• Πόνο
• Εντερικές Διαταραχές
• Ερεθισμό της ουροδόχου κύστης.
• Επίσης μπορεί να εμφανιστούν πολύ μικρές φλέβες στην υπό θεραπεία περιοχή. Αυτό είναι μια μακροπρόθεσμη παρενέργεια ακτινοθεραπείας.που ονομάζεται τηλεγγεκτασία.
Διαταραχές Θρέψης
Δεν είναι λίγοι οι ασθενείς που παρουσιάζουν ανορεξία και απώλεια βάρους, είτε εξαρχής είτε δύο με τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη της ακτινοθεραπείας. Ωστόσο, η πρόσληψη πλούσιων σε θρεπτική και θερμιδική αξία τροφών καθώς και πρωτεϊνών είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ενδυνάμωσή του οργανισμού και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού. Η καλή σωματική υγεία βοηθά στην επιδιόρθωση των φυσιολογικών κυττάρων που επηρεάζονται από την ακτινοβολία.
Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίζουμε την ομάδα των ασθενών που ενώ δεν εμφανίζουν απώλεια βάρους, μπορεί μάλιστα να είναι και υπέρβαροι, παρουσιάζουν όμως απώλεια μυϊκού ιστού. Το σύνδρομο της καρκινικής καχεξίας, όπως ονομάζεται, έχει συσχετιστεί με την ποιότητα ζωής του ασθενούς, την έκβαση της θεραπείας και ακόμη και με την επιβίωση. Επομένως η αναγνώριση και η αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών είναι εξαιρετικά σημαντική.
Για ορισμένους ασθενείς, κυρίως ασθενείς που υποβάλλονται σε συνδυασμένη ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία για νοσήματα της κεφαλής και του τραχήλου, θα πρέπει να εκτιμηθεί η κατάσταση θρέψης εξαρχής διότι σε μερικούς από αυτούς τους ασθενείς μπορεί να κριθεί αναγκαίο να τοποθετηθεί προφυλακτική γαστροστομία προκειμένου να εξασφαλιστεί η ολοκλήρωση της θεραπείας χωρίς απώλεια βάρους.
Επίσης, για ασθενείς που παρουσιάζουν απώλεια βάρους κατά τη διάρκεια της θεραπείας απαιτείται η επανάληψη της διαδικασίας της προσομοίωσης και του σχεδιασμού της θεραπείας καθώς η μη προσαρμογή της θεραπείας μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη εναπόθεση ακτινοβολίας σε φυσιολογικούς ιστούς και στη μειωμένη δόση ακτινοβολίας στον όγκο – στόχο, κάτι που επιβεβαιώνεται με την απεικονιστική καθοδήγηση (IGRT).
Γίνετε επιλεκτικοί με τις τροφές που τρώτε. Πρέπει να έχουν υψηλή θρεπτική αξία και να σας βοηθούν να διατηρείτε την ενέργειά σας. Μιλήστε με διατροφολόγο για τις τροφές που πρέπει να εντάξετε στην καθημερινή σας διατροφή.
Για την ολιστική αντιμετώπιση του ασθενούς θα πρέπει, ανάλογα με την περιοχή που θα λάβει ακτινοθεραπεία, την κατάσταση θρέψης και τα συμπτώματα που εμφανίζει, να δίνονται εξατομικευμένες συμβουλές και τροφές. Δεν είναι λίγοι οι ασθενείς που μπορεί να χρειαστούν διατροφική υποστήριξη με συμπληρώματα διατροφής και διαλύματα. Ο θεράπων γιατρός και ο διατροφολόγος θα καθορίσουν την απαιτούμενη αγωγή για την καλύτερη αντιμετώπιση του ασθενούς.
• Προσπαθήστε να τρώτε πολλά μικρά γεύματα μέσα στην ημέρα, ανά δύο ώρες. Έχετε μαζί σας σνακ που σας αρέσουν για να βρίσκετε πάντα κάτι ενδιαφέρον και υγιεινό να φάτε.
• Μείνετε ενυδατωμένοι. Μην ξεχνάτε να πίνετε νερό συχνά και αρκετό, ώστε να διατηρείτε ο οργανισμός σας ενυδατωμένος σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Σε περίπτωση ναυτίας:
• Τρώτε ένα ελαφρύ γεύμα τουλάχιστον μια ώρα πριν την ακτινοθεραπεία
• Προτιμάτε πολλά μικρά γεύματα μέσα στην ημέρα.
• Πίνετε ελάχιστα υγρά με το γεύμα σας για να αποφύγετε το αίσθημα πληρότητας ή φουσκώματος
• Προτιμάτε να πίνετε υγρά μεταξύ των γευμάτων σε μικρές γουλιές όλη την ημέρα ή με ένα καλαμάκι.
• Επιλέγετε τροφές που βοηθούν στην αντιμετώπιση της ναυτίας, όπως τοστ, κράκερ, κριτσίνια, νιφάδες δημητριακών, στεγνά κέικ, κ.ά..
• Μην τρώτε τις τροφές σας πολύ ζεστές. Αφήστε τες σε θερμοκρασία δωματίου πριν τις καταναλώσετε.
• Μην επιλέγετε τροφές που έχουν έντονες οσμές ή είναι πολύ γλυκές. Προτιμάτε στεγνές τροφές όπως κοτόπουλο / γαλοπούλα ψητή ή βρασμένη, μαλακά φρούτα και λαχανικά και όχι όξινα, όπως πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ ή ντομάτες.
• Αποφεύγετε το αλκοόλ , τις πικάντικές και τις λιπαρές τροφές.
Γενικές Συμβουλές σίτισης
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι:
• Δεν υπάρχει τίποτα ραδιενεργό μέσα στο σώμα σας για αυτό δεν υπάρχει κανένας λόγος να μένετε μακριά από άλλους ανθρώπους.
• Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αλλάξετε τη σεξουαλική σας δραστηριότητα εκτός αν σας ζητηθεί από τον γιατρό σας για συγκεκριμένους λόγους. Αντίθετα υπάρχουν περιπτώσεις, όπως σε γυναικολογικούς καρκίνους και στον καρκίνο του προστάτη αδένα, που ενθαρρύνεται το σεξ.
• Εάν ανησυχείτε για τη σεξουαλική σας ζωή, συζητήστε τις ανησυχίες σας με ψυχίατρο ή ψυχολόγο ειδικευμένο σε σεξουαλικά θέματα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν ο καρκίνος γίνεται μέρος της ζωής τους, αντιμετωπίζουν σε κάποιο βαθμό κατάθλιψη, άγχος, θυμό και φόβο. Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορεί να βοηθήσουν τους πάσχοντες από καρκίνο να αισθάνονται πιο αισιόδοξα και να έχουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Φυσικά, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τη μείωση του κίνδυνου του καρκίνου, την προστασία από τον καρκίνο, τον έλεγχο της νόσου ή την επιβίωση με τις παρεμβάσεις αυτές. Παρόλα αυτά, η ατομική θεραπεία, οι ομάδες στήριξης και οι τεχνικές χαλάρωσης μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά στη μείωση της αγωνίας και στην καλύτερη διαχείριση των συναισθημάτων.
Ο καρκίνος επηρεάζει τόσο τον ίδιο τον ασθενή όσο και όλη την οικογένεια του και τα αγαπημένα του πρόσωπα. Οι παρεμβάσεις απευθύνονται σε όλα τα μέλη.
Αιματολογικές Διαταραχές - Καταστολή του μυελού των οστών
Ο μυελός των οστών είναι η ουσία μέσα στα οστά που παράγει τα αιμοφόρα κύτταρα, τα οποία υπάρχουν σε τρεις κύριους τύπους. Τα λευκά αιμοσφαίρια συμμετέχουν στην άμυνα του οργανισμού, τα αιμοπετάλια στην πήξη του αίματος και τα ερυθρά αιμοσφαίρια στη μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς και στα κύτταρα. Όταν μεγάλες περιοχές του μυελού των οστών βρίσκονται στην περιοχή που δέχεται την ακτινοβολία, τότε η παραγωγή των αιμοφόρων κυττάρων μπορεί να επηρεαστεί. Η πιθανότητα εμφάνισης αυτής της παρενέργειας αυξάνεται όταν η ακτινοθεραπεία συνδυάζεται με χημειοθεραπεία. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα παρακολουθήστε αιματολογικά ανάλογα με τη θεραπεία στην οποία υποβάλλεστε και τη φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνετε.